Ο νεολιθικός οικισμός στη θέση Δισπηλιό, Καστοριάς αποτελεί τον πρωιμότερο λιμναίο οικισμό στην Ελλάδα και χρονολογείται με ασφάλεια μεταξύ του τέλους της Μέσης Νεολιθικής και τις αρχές της Νεότερης Νεολιθικής. Η θέση αποκαλύφθηκε το 1932, ανασκάφτηκε συστηματικά από τους καθηγητές του ΑΠΘ, Γ. Χουρμουζιάδη (από το 1992) και Κ. Κωτσάκη (από το 2013), ενώ από το 2019 εξετάζεται διεξοδικά στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος ERC EXPLO.Η κύρια φάση κατοίκησης εντοπίζεται μεταξύ 5467-5324 π.Χ.
Ο οικισμός έχει αναπτυχθεί σε αμμώδες έξαρμα σε ελώδη περιοχή κοντά στις όχθες της λίμνης Ορεστιάδας, ενώ ενδεχομένως εκτεινόταν και σε παραλίμνιους υγροτόπους. Τα οικήματα ήταν κατασκευασμένα από ξύλο και πηλό, πάνω σε ξύλινες πλατφόρμες. Στο «Δυτικό Τομέα» του οικισμού και ειδικότερα στο ανασκαφικό τετράγωνο 15, εντοπίστηκαν διάσπαρτα τέσσερις περιπτώσεις δευτερογενών καύσεων μεταξύ οικιστικών κατασκευών. Τα καμένα οστά ήταν τοποθετημένα εντός τεφροδόχων αγγείων, συχνά συνοδευόμενα από οστά ζώων, εργαλεία και κεραμική. Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος ΤΕΦΡΑ, θα μελετηθούν εκτενώς όλα τα καμένα ανθρώπινα κατάλοιπα.
Βιβλιογραφία
Κωτσάκης, Κ. (2017). Δισπηλιό, στο: Α.Γ., Βλαχόπουλος, & Δ. Τσιαφάκη, (επιμ.). Αρχαιολογία: Μακεδονία και Θράκη, 124-127, (Αθήνα: Μέλισσα)
Χουρμουζιάδης, Γ. Χ. (2002). Δισπηλιό: 7500 χρόνια μετά, (Θεσσαλονίκη: University Studio Press)
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης